Buscar:  
Diccionarios:
Alarcón
Arenas
Bnf_361
Bnf_362
Bnf_362bis
Carochi
CF_INDEX
Clavijero
Cortés y Zedeño
Docs_México
Durán
Guerra
Mecayapan
Molina_1
Molina_2
Olmos_G
Olmos_V
Paredes
Rincón
Sahagún Escolio
Tezozomoc
Tzinacapan
Wimmer
Palabra: Palabra exacta  Inicio Cualquier parte
En: Náhuatl Grafía normalizada Traducción
Resultados

yauh 

Paleografía: yauh, ni
Grafía normalizada: yauh
Prefijo: ni
Tipo: v.i.
Traducción uno: irse
Traducción dos: irse
Diccionario: Alarcón
Contexto:IRSE
§ Itic nontlachiaz in namox, in notezcauh, in tlein quitequipachoa in icnotlacatl teteo ipiltzin; campa oya, campa nemi in inamictzin: ahço hueca oya? ca ye oc onca. §
Quando vsan de este sortilegio para otros intentos, mudan las palabras acomodandolas al fin que pretenden, v. gr., si es por muger huida y que no se sabe de ella, dice: Tengo de ver en mi libro y espejo encantado el cuidado y pena deste pobre hijo de los dioses: donde se fue, y en que lugar anda su muger si acaso está muy lejos de aqui, antes no, antes está entre nosotros.
(V, 3 Del sortilegio del maiz, (362))

§ Tla tiquitilican campa catqui, campa oya: àço hueca oya, ahço ayocmo neciz? onca? ye oc onca inami[c]tzin icnotlacatl. §
Si es por muger y por hija que falta, dicen: Sepamos donde está y donde se fue? (la mujer o la hija). Si se fue mui lejos? o no es assi sino que no se a ausentado, sino que se está queda la muger deste desdichado.
(V, 1 Del sortilegio de las manos, (336))


IR
§ Nehuatl tlaimcazqui, ninahualteuctli (A [440]); ya niauh, ya nictocaz naucantzontecome (B [440] ). Ye, tohueltihuan, tla xontlaeheuacan in ammoquetzori, in ammoxiouh (C [440]). In annohueltihuan, nochparcueyeque (D [440]), cuacueyeque. Tlamacazqui ceocelotl (E [440]), tla xihuallauh: yequene tiyohuallahuaniz. Tla xitlatlachiacan can huitz in anquitetemoa: chilli, ayohuachtli (F [440]) notolinia macehualli, quiihiyo huia quiteopoa. Oammonenchiuhque, oammoteopouhque (G [440]) in anquitetemoa: in amiliaxca, in ammotlatqui Can huitz? Tla oc nictetemo in ammaxca, in ammotlatqui (H [440]): anquihualcuizque. Oc nohuian nictetemo in chalchiuhomitl itic, campa moquetza in tlatlauhqui cihuatl. / Nonan (Q [440]) chalchicueye ye tictetemoliz macehualli ye quixpoloa; ye mitz-huicaz. Tla oc ximiquanican, xoxouhqui tlacolteyotl (R [440]); tla ximotlatican, xoxouhqui tocatl: ma nanmechixpoloti (S [440]). Tla ximiquani, xochhua (T [440]). §
Lo barbaro de la lengua y lo inusitado, quiça por haçerse mas respetar, como suele suçeder mas comunmente entre gente de corto talento, que tienen por diuino lo que no entienden, siendo muchas veçes defecto del que diçe y no del que oye; esto supusto, el que ha de hacer la sangria dice assi: Yo el sacerdote y principe de encantos voi ia en seguimiento de las 4 cabeças: ea, nuestras hermanas haldas en çinta, coged y recoged vuestras melenas y vuestros liços primideras y tempiales (¿?): a vosotras hablo mis hermanas las que teneis sayas de color y como culebras: y tu espiritado, que eres como un tigre, acude, que finalmente beberás sin rienda hasta perderte, pero mirad mui bien de adonde podrá venir lo que todos buscan que es chile y pepitas, mirad la desdicha que passa este pobre, mirad su necessidad y miseria. / Vanas han salido vuestras esperanças, diligencias: en vano os aveis afligido buscando vuestros bienes, vuestra haçienda, porque orden se podrá hallar, pues ya yo quiero buscaros vuestra haçienda y vuestros bienes, que luego los podreis lleuar, esperad que los quiero buscar en todas partes, dentro de los guesos de las piedras preciosas, donde está de assiento la muger colorada (la sangre). / Madre mia, la de la saya de piedras preciosas (el agua), ya es tiempo que busques con cuidado lo que daña, y quiere va destruir a este desdichado que para esto te llebo conmigo. Ea ya, arredraos Dioses silvestres O, menores verdes. Ea, escondeos verdes arañas, no sea que yo por yerro os destruya. Apartate tu tambien araña xochua. (Todas son grandisimas borracheras destos, por esso es raçon que baya tan mal escrito.) / Todo este conjuro está lleno de muchas difficultades, assi de la interpretaçion del lenguaje, como de tradiçiones superstiçiosas, y assi sera necessario añidirle alguna declaraçion para que mejor se entienda, y por esso se ponen las letras [en 440], para que se acomode cada cosa en su lugar.
(VI, 16 Del conjuro y encanto para sangrar, (438) (439))

Fuente: 1629 Alarcón
Notas: uh-- u$--


Entradas


yauh - En: 1547 Olmos_G    yauh - En: 1547 Olmos_G    yauh - En: 1551-95 Docs_México    yauh - En: 1571 Molina 1    yauh - En: 1571 Molina 2    yauh - En: 1580 CF Index    yauh - En: 1580 CF Index    yauh - En: 1580 CF Index    yauh - En: 1595 Rincón    yauh - En: 1611 Arenas    yauh - En: 1629 Alarcón    yauh - En: 1645 Carochi    yauh - En: 1645 Carochi    yauh - En: 1780 ? Bnf_361    yauh - En: 1780 Clavijero    yauh - En: 17?? Bnf_362    yauh - En: 1984 Tzinacapan    yauh - En: 2004 Wimmer    

Paleografía


iauh - En: 1580 CF Index    jauh - En: 1580 CF Index    ni, yauh - En: 1571 Molina 1    niauh - En: 1547 Olmos_G    Niyauh. - En: 1780 ? Bnf_361    noyauh - En: 1547 Olmos_G    yauh, 3ª - En: 1645 Carochi    Yauh, n - En: 1780 Clavijero    yauh, ni - En: 1551-95 Docs_México    yauh, ni - En: 1629 Alarcón    yauh, ni - En: 1645 Carochi    yauh, ni - En: 1611 Arenas    Yauh, ni - En: 1571 Molina 2    yauh, ni, - En: 1595 Rincón    yauj - En: 1984 Tzinacapan    

Traducciones


I-24(2) 57(2), II-49(2) 51 86(2) 113 120(2) 122(2) 125 146 151 153 157 160 167 190 205 246, III-7 17 28 29(2) 43 44 65, IV-5 12 13 60 62 102 106 117(2) 118, V-152, VI-2 30(2) 39 109 131(2) 132 162(2) 176 202 206 219 231(2), VII-5(2) 29, VIII-65 71, IX-6(2) 9 15 25(2) 37 52 64(2) 67, X-56(2) 60(2) 10 - En: 1580 CF Index    IV-11 19 91, VI-73, X-153 - En: 1580 CF Index    partirse de lugar o depersona. - En: 1571 Molina 1    yr - En: 1547 Olmos_G    Partirse de lugar, ô de persona. - En: 1780 ? Bnf_361    mi enemigo - En: 1547 Olmos_G    I-84, VII-47 49, VIII-84(2) 87 - En: 1580 CF Index    v.i., aller. / avec têpan, violer quelqu'un, commettre l'adultère avec quelqu'un. - En: 2004 Wimmer    Yr - En: 17?? Bnf_362    ir (auxiliar) / andar (auxiliar) - En: 1645 Carochi    Ir - En: 1780 Clavijero    ir - En: 1551-95 Docs_México    irse - En: 1629 Alarcón    ir / ir(se) - En: 1645 Carochi    ir / irse / venir - En: 1611 Arenas    yr a alguna parte. prete: onia. - En: 1571 Molina 2    yr. - En: 1595 Rincón    Ir - En: 1984 Tzinacapan    

Textos en Temoa

7v 88

Maoc achitzinca xonmotlaneuican antepilhuan huiya Tlacateuhtzin Huitzilyhuitl aya cihuacoatl y Quauhxilotl huia Totomihuacan Tlalnahuacatl aya Çan ca xiuhtototl Yxtlilxochitl y quenman tlatzihuiz quimohmoyahuaquiuh yauh ytepeuh yehuan Dios yca ye choca Teçoçomoctli ohuaya ohuaya

88. Pedid aún prestados por poco tiempo, vosotros príncipes, a Tlacateuhtzin,cxli a Huitzilíhuitl,cxlii al cihuacóatl Cuauhxílotlcxliii en Totomihuacan, el Tlalnahuácatl.cxliv Sólo es un ave xiuhtótol Ixtlilxóchitl.cxlv Cuando ya se canse, vendrá a dispersar a su agua, su monte, su pueblo, Él, Dios. Por eso llora Tezozomoctli.cxlvi ±


Glifos en Tlachia

Xolotl - X.080

Glifo - X.080.H.42

Lectura: yauh


Morfología: ir, partir

Morfología: ir

Descomposicion: yauh

Contacto: parole

https://tlachia.iib.unam.mx/glifo/X.080.H.42

yauh 

Paleografía: yauh, ni
Grafía normalizada: yauh
Prefijo: ni
Tipo: v.i.
Traducción uno: ir / irse / venir
Traducción dos: ir / irse / venir
Diccionario: Arenas
Contexto:IR
xihuian xitenihçati = vayan a almorçar (Las palabras mas ordinarias que se suelen dezir a los Indios jornaleros que trabajan en minas, y labores del campo: 1, 14)

campa onihuia = [¿]adonde fuy[?] (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

aquin quimati in campa onihuia = [¿]quien sabe donde fuy[?] (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

quezquintin yahquê = [¿]quantos fueron[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

campa oya = [¿]adonde fue ? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

mochtin hui = todos van (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

in campa oya = [¿]donde fue[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

mochtin yazqué = todos yran (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

mochtin oyahqué = todos fueron (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

tehuantin otiaqué = nosotros fuymos (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

auh campa huel ic[ ]niaz = [¿]pues por donde yrè[?] (Cosas que se offrecen preguntar a alguno, que se encuentra en el camino, caminando: 1, 35)

campa tiaznequi = [¿]donde quieres yr[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

nehuatl onia = yo foy (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

ahmo intlan[ ]yaz cihuacahuayotin = no se os vaya a las yeguas (Lo que ordinariamente se suele dezir quando se compra, ô vende algun cavallo: 1, 82)

quéma niaz = si yrè (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

ma niman yauh itechcopa otiquitòque in ompa oniquilhui = que vaya luego a aquel negocio donde le dixe (Palabras que se suelen dezir quando se embia a llamar a alguna persona, a saber del: 1, 70)

campa tiauh = [¿]adonde vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

campa in oya = [¿]adonde fue[?] (Preguntas q[ue] se suelen hazer buscando a alguna persona en su casa: 1, 5)

tiaz = yràs (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 67)

tleica in[ ]ahmo[ ]yauh = [¿]porque no va[?] (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

ompa huel tònyaz = alla podras yr (Palabras que se suelen dezir, comprando, ó vendiendo mercaderias: 1, 42)

ahmo niaz = no yrè (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

campa oya = [¿]adonde fue[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 66)

Ye niauh = Ya me voy (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 134)

ahço yaz = si ha de yr (Palabras que se suelen dezir quando se embia a llamar a alguna persona, a saber del: 1, 70)

tleican tiauh = [¿]porque te vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 104)

ticnequi tiaz ómpa mochan = [¿]quieres irte a tu casa[?] (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 103)

népaca monahuac oyahca = aquel fue contigo (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 98)

iquin oya = [¿]quando fue? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

campa oya = [¿] adonde fue [?] (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

[xiquilhui] ma yauh moztla = [dezilde] que vaya mañana (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

aquin inahuac tiauh = [¿]con quien te vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

ye huel ahyazque = bien os podeys yr (Palabras comunes, que se suelen dezir al moço para cargar, componer, ò aliñar alguna cosa: 1, 21)

iquin ticnequi tiaz = [¿]quando quieres yrte ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

xiquilhui in animan yauh = dezilde que vaya luego (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

campa tiauh = [¿]adonde vas[?] (Preguntas que se suele[n] hazer a un viandante: 1, 36)

campa oyahque = [¿]adonde fueron[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

quèma oyà = si fue (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

xiauh tehuatl = yd vos (Palabras comunes, que se suelen dezir al moço para cargar, componer, ò aliñar alguna cosa: 1, 21)

ye oyà = ya se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

moztla yauh = mañana se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

axcan yauh = oy se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

yeohuiptla oyà = antiayer se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

intla nechtemoquihui xiquilhui ca[ ]oc[ ]onia in nepa ahnoço nechca = si viniere[n] a buscarme dezilde que fuy a tal, ó tal parte (Palabras que comunmente suele dezir el amo al moço, quando le dexa en guardia de la casa: 1, 17)

axcan oya = oy se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

tleican ahmo tiauh ticcaquiz in Missa = [¿]porque no vas a oyr Missa[?] (Lo que comunmente se suele preguntar, y dezir en razon de las cosas de devocion: 2, 152)

ahmo oyà = no fue (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

Xiauh in teopan = Anda á la Yglesia (Palabras que comunmente se suelen pronunciar ; en razon de yr a oyr Missa y confessarse: 1, 73)

iquin in tiaz = [¿]quando te has de yr[?] (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 12)

[xiquilhui] ma yauh tlatequipanoz = [dezilde] que vaya a trabajar (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

campa tiauh = [¿]adonde vas[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

oc huiptla in yaz = essotro dia se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

ic oyà in[ ]oconanatò in yuhqui = fue por tal cosa (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

tleipampa tiauh = [¿]porque te vas[?] (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 12)

centlamantli ic[ ]niauh huel nechtequipachohua cenca = voy a cierto negocio que me importa mucho (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 135)

ye ic[ ]çen niauh = me voy de una vez (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 134)

aquin inahuac oya = [¿]con quien fue ? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

ca ye niaz auh ahmo nicchie occentlamantli çan inon = que me tengo de yr y no aguardo otra cosa sino esso (Lo que se suele preguntar y dezir a algun official, aviendole mandado hazer alguna obra: 1, 57)

yalhua oya = ayer se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

çan içel oyá = fuese solo (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

inahuac oyá in yehuatl = fuese con fulano (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

in ihquac ahmo ticnextia in tlein ic tiauh tictemoz çan xihualmocuepa in cali = quando no hallas lo que vas a buscar buelvete a casa (Lo que se suele dezir à un moço quando le embian por algo y se tarda: 2, 126)


IRSE
ahmo campa tiaz = no os vays de aqui (Palabras que comunmente suele dezir el amo al moço, quando le dexa en guardia de la casa: 1, 17)

xihuian amochan = vayanse a casa (Las palabras mas ordinarias que se suelen dezir a los Indios jornaleros que trabajan en minas, y labores del campo: 1, 14)


VENIR
ticnequi nonahuac tiaz = quieres venir conmigo (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 11)

Fuente: 1611 Arenas
Notas: uh-- u$--

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/11974

Xolotl - X.080

Elemento: xocpalmachiyotl


Sentido: huella de pie

Valor fonético: yauh

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/01_04_03

xocpalmachiyotl 

Paleografía: XOCPALMACHIYOTL
Grafía normalizada: xocpalmachiyotl
Tipo: r.n.
Traducción uno: Trace de pied.
Traducción dos: trace de pied.
Diccionario: Wimmer
Contexto:xocpalmachiyôtl Trace de pied.
Pisada o patada. Molina II 160v.
Form : nom composé sur machiyotl et xocpal-li.

Fuente: 2004 Wimmer

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/76866

Xolotl - X.080

Glifo - X.080.I.10

Lectura: yauh


Morfología: ir, partir

Morfología: ir

Descomposicion: yauh

Contacto: parole

Notas: R.: ir a Tetzcuco.

https://tlachia.iib.unam.mx/glifo/X.080.I.10

yauh 

Paleografía: yauh, ni
Grafía normalizada: yauh
Prefijo: ni
Tipo: v.i.
Traducción uno: ir / irse / venir
Traducción dos: ir / irse / venir
Diccionario: Arenas
Contexto:IR
xihuian xitenihçati = vayan a almorçar (Las palabras mas ordinarias que se suelen dezir a los Indios jornaleros que trabajan en minas, y labores del campo: 1, 14)

campa onihuia = [¿]adonde fuy[?] (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

aquin quimati in campa onihuia = [¿]quien sabe donde fuy[?] (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

quezquintin yahquê = [¿]quantos fueron[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

campa oya = [¿]adonde fue ? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

mochtin hui = todos van (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

in campa oya = [¿]donde fue[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

mochtin yazqué = todos yran (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

mochtin oyahqué = todos fueron (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

tehuantin otiaqué = nosotros fuymos (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

auh campa huel ic[ ]niaz = [¿]pues por donde yrè[?] (Cosas que se offrecen preguntar a alguno, que se encuentra en el camino, caminando: 1, 35)

campa tiaznequi = [¿]donde quieres yr[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

nehuatl onia = yo foy (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

ahmo intlan[ ]yaz cihuacahuayotin = no se os vaya a las yeguas (Lo que ordinariamente se suele dezir quando se compra, ô vende algun cavallo: 1, 82)

quéma niaz = si yrè (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

ma niman yauh itechcopa otiquitòque in ompa oniquilhui = que vaya luego a aquel negocio donde le dixe (Palabras que se suelen dezir quando se embia a llamar a alguna persona, a saber del: 1, 70)

campa tiauh = [¿]adonde vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

campa in oya = [¿]adonde fue[?] (Preguntas q[ue] se suelen hazer buscando a alguna persona en su casa: 1, 5)

tiaz = yràs (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 67)

tleica in[ ]ahmo[ ]yauh = [¿]porque no va[?] (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

ompa huel tònyaz = alla podras yr (Palabras que se suelen dezir, comprando, ó vendiendo mercaderias: 1, 42)

ahmo niaz = no yrè (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

campa oya = [¿]adonde fue[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 66)

Ye niauh = Ya me voy (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 134)

ahço yaz = si ha de yr (Palabras que se suelen dezir quando se embia a llamar a alguna persona, a saber del: 1, 70)

tleican tiauh = [¿]porque te vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 104)

ticnequi tiaz ómpa mochan = [¿]quieres irte a tu casa[?] (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 103)

népaca monahuac oyahca = aquel fue contigo (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 98)

iquin oya = [¿]quando fue? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

campa oya = [¿] adonde fue [?] (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

[xiquilhui] ma yauh moztla = [dezilde] que vaya mañana (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

aquin inahuac tiauh = [¿]con quien te vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

ye huel ahyazque = bien os podeys yr (Palabras comunes, que se suelen dezir al moço para cargar, componer, ò aliñar alguna cosa: 1, 21)

iquin ticnequi tiaz = [¿]quando quieres yrte ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

xiquilhui in animan yauh = dezilde que vaya luego (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

campa tiauh = [¿]adonde vas[?] (Preguntas que se suele[n] hazer a un viandante: 1, 36)

campa oyahque = [¿]adonde fueron[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

quèma oyà = si fue (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

xiauh tehuatl = yd vos (Palabras comunes, que se suelen dezir al moço para cargar, componer, ò aliñar alguna cosa: 1, 21)

ye oyà = ya se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

moztla yauh = mañana se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

axcan yauh = oy se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

yeohuiptla oyà = antiayer se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

intla nechtemoquihui xiquilhui ca[ ]oc[ ]onia in nepa ahnoço nechca = si viniere[n] a buscarme dezilde que fuy a tal, ó tal parte (Palabras que comunmente suele dezir el amo al moço, quando le dexa en guardia de la casa: 1, 17)

axcan oya = oy se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

tleican ahmo tiauh ticcaquiz in Missa = [¿]porque no vas a oyr Missa[?] (Lo que comunmente se suele preguntar, y dezir en razon de las cosas de devocion: 2, 152)

ahmo oyà = no fue (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

Xiauh in teopan = Anda á la Yglesia (Palabras que comunmente se suelen pronunciar ; en razon de yr a oyr Missa y confessarse: 1, 73)

iquin in tiaz = [¿]quando te has de yr[?] (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 12)

[xiquilhui] ma yauh tlatequipanoz = [dezilde] que vaya a trabajar (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

campa tiauh = [¿]adonde vas[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

oc huiptla in yaz = essotro dia se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

ic oyà in[ ]oconanatò in yuhqui = fue por tal cosa (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

tleipampa tiauh = [¿]porque te vas[?] (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 12)

centlamantli ic[ ]niauh huel nechtequipachohua cenca = voy a cierto negocio que me importa mucho (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 135)

ye ic[ ]çen niauh = me voy de una vez (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 134)

aquin inahuac oya = [¿]con quien fue ? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

ca ye niaz auh ahmo nicchie occentlamantli çan inon = que me tengo de yr y no aguardo otra cosa sino esso (Lo que se suele preguntar y dezir a algun official, aviendole mandado hazer alguna obra: 1, 57)

yalhua oya = ayer se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

çan içel oyá = fuese solo (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

inahuac oyá in yehuatl = fuese con fulano (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

in ihquac ahmo ticnextia in tlein ic tiauh tictemoz çan xihualmocuepa in cali = quando no hallas lo que vas a buscar buelvete a casa (Lo que se suele dezir à un moço quando le embian por algo y se tarda: 2, 126)


IRSE
ahmo campa tiaz = no os vays de aqui (Palabras que comunmente suele dezir el amo al moço, quando le dexa en guardia de la casa: 1, 17)

xihuian amochan = vayanse a casa (Las palabras mas ordinarias que se suelen dezir a los Indios jornaleros que trabajan en minas, y labores del campo: 1, 14)


VENIR
ticnequi nonahuac tiaz = quieres venir conmigo (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 11)

Fuente: 1611 Arenas
Notas: uh-- u$--

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/11974

Xolotl - X.080

Elemento: xocpalmachiyotl


Sentido: huella de pie

Valor fonético: yauh

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/01_04_03

xocpalmachiyotl 

Paleografía: XOCPALMACHIYOTL
Grafía normalizada: xocpalmachiyotl
Tipo: r.n.
Traducción uno: Trace de pied.
Traducción dos: trace de pied.
Diccionario: Wimmer
Contexto:xocpalmachiyôtl Trace de pied.
Pisada o patada. Molina II 160v.
Form : nom composé sur machiyotl et xocpal-li.

Fuente: 2004 Wimmer

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/76866

Xolotl - X.090

Glifo - X.090.F.51

Lectura: yauh


Morfología: ir, partir

Morfología: ir

Descomposicion: yauh

https://tlachia.iib.unam.mx/glifo/X.090.F.51

yauh 

Paleografía: yauh, ni
Grafía normalizada: yauh
Prefijo: ni
Tipo: v.i.
Traducción uno: ir / irse / venir
Traducción dos: ir / irse / venir
Diccionario: Arenas
Contexto:IR
xihuian xitenihçati = vayan a almorçar (Las palabras mas ordinarias que se suelen dezir a los Indios jornaleros que trabajan en minas, y labores del campo: 1, 14)

campa onihuia = [¿]adonde fuy[?] (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

aquin quimati in campa onihuia = [¿]quien sabe donde fuy[?] (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

quezquintin yahquê = [¿]quantos fueron[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

campa oya = [¿]adonde fue ? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

mochtin hui = todos van (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

in campa oya = [¿]donde fue[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

mochtin yazqué = todos yran (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

mochtin oyahqué = todos fueron (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

tehuantin otiaqué = nosotros fuymos (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

auh campa huel ic[ ]niaz = [¿]pues por donde yrè[?] (Cosas que se offrecen preguntar a alguno, que se encuentra en el camino, caminando: 1, 35)

campa tiaznequi = [¿]donde quieres yr[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

nehuatl onia = yo foy (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

ahmo intlan[ ]yaz cihuacahuayotin = no se os vaya a las yeguas (Lo que ordinariamente se suele dezir quando se compra, ô vende algun cavallo: 1, 82)

quéma niaz = si yrè (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

ma niman yauh itechcopa otiquitòque in ompa oniquilhui = que vaya luego a aquel negocio donde le dixe (Palabras que se suelen dezir quando se embia a llamar a alguna persona, a saber del: 1, 70)

campa tiauh = [¿]adonde vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

campa in oya = [¿]adonde fue[?] (Preguntas q[ue] se suelen hazer buscando a alguna persona en su casa: 1, 5)

tiaz = yràs (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 67)

tleica in[ ]ahmo[ ]yauh = [¿]porque no va[?] (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

ompa huel tònyaz = alla podras yr (Palabras que se suelen dezir, comprando, ó vendiendo mercaderias: 1, 42)

ahmo niaz = no yrè (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

campa oya = [¿]adonde fue[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 66)

Ye niauh = Ya me voy (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 134)

ahço yaz = si ha de yr (Palabras que se suelen dezir quando se embia a llamar a alguna persona, a saber del: 1, 70)

tleican tiauh = [¿]porque te vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 104)

ticnequi tiaz ómpa mochan = [¿]quieres irte a tu casa[?] (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 103)

népaca monahuac oyahca = aquel fue contigo (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 98)

iquin oya = [¿]quando fue? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

campa oya = [¿] adonde fue [?] (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

[xiquilhui] ma yauh moztla = [dezilde] que vaya mañana (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

aquin inahuac tiauh = [¿]con quien te vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

ye huel ahyazque = bien os podeys yr (Palabras comunes, que se suelen dezir al moço para cargar, componer, ò aliñar alguna cosa: 1, 21)

iquin ticnequi tiaz = [¿]quando quieres yrte ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

xiquilhui in animan yauh = dezilde que vaya luego (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

campa tiauh = [¿]adonde vas[?] (Preguntas que se suele[n] hazer a un viandante: 1, 36)

campa oyahque = [¿]adonde fueron[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

quèma oyà = si fue (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

xiauh tehuatl = yd vos (Palabras comunes, que se suelen dezir al moço para cargar, componer, ò aliñar alguna cosa: 1, 21)

ye oyà = ya se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

moztla yauh = mañana se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

axcan yauh = oy se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

yeohuiptla oyà = antiayer se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

intla nechtemoquihui xiquilhui ca[ ]oc[ ]onia in nepa ahnoço nechca = si viniere[n] a buscarme dezilde que fuy a tal, ó tal parte (Palabras que comunmente suele dezir el amo al moço, quando le dexa en guardia de la casa: 1, 17)

axcan oya = oy se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

tleican ahmo tiauh ticcaquiz in Missa = [¿]porque no vas a oyr Missa[?] (Lo que comunmente se suele preguntar, y dezir en razon de las cosas de devocion: 2, 152)

ahmo oyà = no fue (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

Xiauh in teopan = Anda á la Yglesia (Palabras que comunmente se suelen pronunciar ; en razon de yr a oyr Missa y confessarse: 1, 73)

iquin in tiaz = [¿]quando te has de yr[?] (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 12)

[xiquilhui] ma yauh tlatequipanoz = [dezilde] que vaya a trabajar (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

campa tiauh = [¿]adonde vas[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

oc huiptla in yaz = essotro dia se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

ic oyà in[ ]oconanatò in yuhqui = fue por tal cosa (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

tleipampa tiauh = [¿]porque te vas[?] (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 12)

centlamantli ic[ ]niauh huel nechtequipachohua cenca = voy a cierto negocio que me importa mucho (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 135)

ye ic[ ]çen niauh = me voy de una vez (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 134)

aquin inahuac oya = [¿]con quien fue ? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

ca ye niaz auh ahmo nicchie occentlamantli çan inon = que me tengo de yr y no aguardo otra cosa sino esso (Lo que se suele preguntar y dezir a algun official, aviendole mandado hazer alguna obra: 1, 57)

yalhua oya = ayer se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

çan içel oyá = fuese solo (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

inahuac oyá in yehuatl = fuese con fulano (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

in ihquac ahmo ticnextia in tlein ic tiauh tictemoz çan xihualmocuepa in cali = quando no hallas lo que vas a buscar buelvete a casa (Lo que se suele dezir à un moço quando le embian por algo y se tarda: 2, 126)


IRSE
ahmo campa tiaz = no os vays de aqui (Palabras que comunmente suele dezir el amo al moço, quando le dexa en guardia de la casa: 1, 17)

xihuian amochan = vayanse a casa (Las palabras mas ordinarias que se suelen dezir a los Indios jornaleros que trabajan en minas, y labores del campo: 1, 14)


VENIR
ticnequi nonahuac tiaz = quieres venir conmigo (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 11)

Fuente: 1611 Arenas
Notas: uh-- u$--

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/11974

Xolotl - X.090

Elemento: xocpalmachiyotl


Sentido: huella de pie

Valor fonético: yauh

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/01_04_03

xocpalmachiyotl 

Paleografía: XOCPALMACHIYOTL
Grafía normalizada: xocpalmachiyotl
Tipo: r.n.
Traducción uno: Trace de pied.
Traducción dos: trace de pied.
Diccionario: Wimmer
Contexto:xocpalmachiyôtl Trace de pied.
Pisada o patada. Molina II 160v.
Form : nom composé sur machiyotl et xocpal-li.

Fuente: 2004 Wimmer

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/76866

Xolotl - X.100

Glifo - X.100.A.17+

Lectura: yauh


Morfología: ir, partir

Morfología: ir

Descomposicion: yauh

Notas: R.:se le desaparecio en breve

https://tlachia.iib.unam.mx/glifo/X.100.A.17+

yauh 

Paleografía: yauh, ni
Grafía normalizada: yauh
Prefijo: ni
Tipo: v.i.
Traducción uno: ir / irse / venir
Traducción dos: ir / irse / venir
Diccionario: Arenas
Contexto:IR
xihuian xitenihçati = vayan a almorçar (Las palabras mas ordinarias que se suelen dezir a los Indios jornaleros que trabajan en minas, y labores del campo: 1, 14)

campa onihuia = [¿]adonde fuy[?] (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

aquin quimati in campa onihuia = [¿]quien sabe donde fuy[?] (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

quezquintin yahquê = [¿]quantos fueron[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

campa oya = [¿]adonde fue ? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

mochtin hui = todos van (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

in campa oya = [¿]donde fue[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

mochtin yazqué = todos yran (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

mochtin oyahqué = todos fueron (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

tehuantin otiaqué = nosotros fuymos (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

auh campa huel ic[ ]niaz = [¿]pues por donde yrè[?] (Cosas que se offrecen preguntar a alguno, que se encuentra en el camino, caminando: 1, 35)

campa tiaznequi = [¿]donde quieres yr[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

nehuatl onia = yo foy (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

ahmo intlan[ ]yaz cihuacahuayotin = no se os vaya a las yeguas (Lo que ordinariamente se suele dezir quando se compra, ô vende algun cavallo: 1, 82)

quéma niaz = si yrè (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

ma niman yauh itechcopa otiquitòque in ompa oniquilhui = que vaya luego a aquel negocio donde le dixe (Palabras que se suelen dezir quando se embia a llamar a alguna persona, a saber del: 1, 70)

campa tiauh = [¿]adonde vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

campa in oya = [¿]adonde fue[?] (Preguntas q[ue] se suelen hazer buscando a alguna persona en su casa: 1, 5)

tiaz = yràs (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 67)

tleica in[ ]ahmo[ ]yauh = [¿]porque no va[?] (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

ompa huel tònyaz = alla podras yr (Palabras que se suelen dezir, comprando, ó vendiendo mercaderias: 1, 42)

ahmo niaz = no yrè (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

campa oya = [¿]adonde fue[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 66)

Ye niauh = Ya me voy (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 134)

ahço yaz = si ha de yr (Palabras que se suelen dezir quando se embia a llamar a alguna persona, a saber del: 1, 70)

tleican tiauh = [¿]porque te vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 104)

ticnequi tiaz ómpa mochan = [¿]quieres irte a tu casa[?] (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 103)

népaca monahuac oyahca = aquel fue contigo (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 98)

iquin oya = [¿]quando fue? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

campa oya = [¿] adonde fue [?] (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

[xiquilhui] ma yauh moztla = [dezilde] que vaya mañana (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

aquin inahuac tiauh = [¿]con quien te vas ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

ye huel ahyazque = bien os podeys yr (Palabras comunes, que se suelen dezir al moço para cargar, componer, ò aliñar alguna cosa: 1, 21)

iquin ticnequi tiaz = [¿]quando quieres yrte ? (Palabras, que comunmente se suelen dezir a un moço quando acude de mala gana à lo que le dizen, ò mandan: 2, 105)

xiquilhui in animan yauh = dezilde que vaya luego (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

campa tiauh = [¿]adonde vas[?] (Preguntas que se suele[n] hazer a un viandante: 1, 36)

campa oyahque = [¿]adonde fueron[?] (Las palabras mas comunes que se suelen repetir, acusando a alguno, ô algunos de algun delito: 1, 99)

quèma oyà = si fue (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

xiauh tehuatl = yd vos (Palabras comunes, que se suelen dezir al moço para cargar, componer, ò aliñar alguna cosa: 1, 21)

ye oyà = ya se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

moztla yauh = mañana se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

axcan yauh = oy se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

yeohuiptla oyà = antiayer se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

intla nechtemoquihui xiquilhui ca[ ]oc[ ]onia in nepa ahnoço nechca = si viniere[n] a buscarme dezilde que fuy a tal, ó tal parte (Palabras que comunmente suele dezir el amo al moço, quando le dexa en guardia de la casa: 1, 17)

axcan oya = oy se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

tleican ahmo tiauh ticcaquiz in Missa = [¿]porque no vas a oyr Missa[?] (Lo que comunmente se suele preguntar, y dezir en razon de las cosas de devocion: 2, 152)

ahmo oyà = no fue (Las palabras mas comunes que se suelen responder a qualquiera pregunta: 2, 117)

Xiauh in teopan = Anda á la Yglesia (Palabras que comunmente se suelen pronunciar ; en razon de yr a oyr Missa y confessarse: 1, 73)

iquin in tiaz = [¿]quando te has de yr[?] (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 12)

[xiquilhui] ma yauh tlatequipanoz = [dezilde] que vaya a trabajar (Quando se va à casa de un Indio en busca suya: 1, 6)

campa tiauh = [¿]adonde vas[?] (Palabras que ordinariamente se suelen dezir en qualquier cosa que se dize, y pregunta: 1, 68)

oc huiptla in yaz = essotro dia se va (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

ic oyà in[ ]oconanatò in yuhqui = fue por tal cosa (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

tleipampa tiauh = [¿]porque te vas[?] (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 12)

centlamantli ic[ ]niauh huel nechtequipachohua cenca = voy a cierto negocio que me importa mucho (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 135)

ye ic[ ]çen niauh = me voy de una vez (Lo que comunmente se suele dezir despidiendose una persona de otra: 2, 134)

aquin inahuac oya = [¿]con quien fue ? (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

ca ye niaz auh ahmo nicchie occentlamantli çan inon = que me tengo de yr y no aguardo otra cosa sino esso (Lo que se suele preguntar y dezir a algun official, aviendole mandado hazer alguna obra: 1, 57)

yalhua oya = ayer se fue (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 109)

çan içel oyá = fuese solo (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

inahuac oyá in yehuatl = fuese con fulano (Lo que comunme[n]te se suele preguntar, y dezir, en razon de conocer una persona, y saber donde está: 2, 110)

in ihquac ahmo ticnextia in tlein ic tiauh tictemoz çan xihualmocuepa in cali = quando no hallas lo que vas a buscar buelvete a casa (Lo que se suele dezir à un moço quando le embian por algo y se tarda: 2, 126)


IRSE
ahmo campa tiaz = no os vays de aqui (Palabras que comunmente suele dezir el amo al moço, quando le dexa en guardia de la casa: 1, 17)

xihuian amochan = vayanse a casa (Las palabras mas ordinarias que se suelen dezir a los Indios jornaleros que trabajan en minas, y labores del campo: 1, 14)


VENIR
ticnequi nonahuac tiaz = quieres venir conmigo (Palabras que se suelen dezir preguntando a una persona por diversas cosas, y a el en particular por las suyas, y si quiere servir: 1, 11)

Fuente: 1611 Arenas
Notas: uh-- u$--

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/11974

Xolotl - X.100

Elemento: icximachiyotl


Sentido: pisada

Valor fonético: yauh

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/02_02_17

icximachiyotl 

Paleografía: ICXIMACHIYOTL
Grafía normalizada: icximachiyotl
Tipo: r.n.
Traducción uno: Coup, empreinte, marque, trace, vestige du pied.
Traducción dos: coup, empreinte, marque, trace, vestige du pied.
Diccionario: Wimmer
Contexto:icximachiyôtl Coup, empreinte, marque, trace, vestige du pied.
Fuente: 2004 Wimmer

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/50457

Tlachia [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [ref del 29-03-2024]. Disponible en la Web https://tlachia.iib.unam.mx/datos-glifos/yauh